703 ve 1288 nolu Hadis’in İzahı:

Bu hadîsi Buhâri «Kitâbu't-Taksîri's-Salât» da; Nesâi «Kitâbu's-Salât»da tahrîc etmişlerdir.

Hadîs-i şerîf, kitabımızın «Namaz» bahsinde 703 / 42-43-44-45 de dahî geçmiş, ihtiva ettiği hükümler orada görülmüştü.

Yalnız Buhâri'nin rivayetinde :

«Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) acele yolculuk etmek istediği vakit akşamla yatsıyı birlikte kılardı» şeklindedir.

Ashâb.ı kiram 'dan birçokları bu bâbda hadîsler rivayet etmişlerdir. Alîyyubnü Ebî Tâlib, Enes b. Mâlik, Abdullah b. Amr, Âişe, îbni Abbâs, Usâmetü'bnü Zeyd, Câbir b. Abdillâh, Huzeymetü'bnü Sabit, Abdullah b. Mes'ûd, Ebû Eyyûb El-Ensârî, Ebû Saîd-i Hudrî ve Ebû Hureyre (Radiyallahû anhûm) hazerâtı bunlar meyânındadır.

Bu hadîslerin birçoklarında Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in seferde iki namazı cem ederek beraberce kıldığı beyân edilmektedir.

Ulemâdan bir takınıları mezkûr hadîslerin zahirine bakarak, seferde öğle ile ikindiyi ve akşamla yatsıyı beraber kılmayı tecvîz etmişlerdir. İmam Şafiî, îmam Ahmed ve İshâk'ın mezhepleri budur.

İbni Battal: «Cumhur'a göre sefer eden bir kimsenin öğle üe ikindiyi ve akşamla yatsıyı mutlak surette cem ederek kılması caizdir.» demiştir.

Bu mes'elede altı kavil vardır.

a) îbni Battal'ın dediği gibi iki namazı bir vakitte kılmak caizdir,

Bu kavil, ashâb.ı kiram'da Alîyyü'bnü Ebî Talib, Sa'dü'bnü Ebî Vakkaas, Saîd b. Zeyd, Usâmetii'bnü Zeyd, Muâzü'bnü Cebel, Ebû Mûsâ, İbni Ömer ve îbni Abbâs (Radiyallahu anh) hazerâti ile Tâbiîn'den Ata' b. Ebî Rabâh, Tâvûs , Mücâhid, İkrime.Câbir b. Zeyd, Rabîa, Ebû'z-Zinâd, Muhammed b. Münkedir ve Safvân b. Süleym 'den rivayet olunmuştur.

Süfyân-ı Sevrî, îmam Şafiî, İmam Ahmed, İshâk, Ebû Sevr, îbni Münzir ve.Mâlikîler'den îbni Eşheb'in kavilleri de budur.

İbni Kudâme mezkûr kavli İmam Mâlik'den dahî rivayet etmiştir. Fakat Hz. Mâlik'in meşhur kavline göre iki namazı bir vakitte kılmak, acele sefer îcâb ettiğine mahsûstur.

b) İki namazı bir vakitte kılmak acele sefer icâb ettiği zamana mahsûstur.

Bu kavil Usâmetii'bnü Zeyd ile îbni Ömer'dan rivayet olunmuştur.

İmam Mâlik'in meşhur kavli de budur.

c) İki namazı bir vakitte kılmak, yol almak istenildiği zaman caizdir. Mâlikîler'den îbni Habîb'in kavli budur.

Îbnü'l-Arabî «İmam Şafiî'nin kavli de budur. Çünkü sefer, zâten yol almak içindir.» demiştir.

d) İki namazı bir vakitte kılmak mekruhtur. İbnü'l-Arabî: «Mısırlıların îmam Mâlik'den'rivayeti budur.» demiştir.

e) Cem-i te'hîr caiz, cem-i takdim caiz değildir. İbni Hazm bunu ihtiyar etmiştir.

f) Sefer sebebiyle iki namazı bir vakitte kılmak, mutlak surette caiz değildir. Bu, yalnız haccda Arafat 'la Müzdelife'ye mahsûstur.

Hasan-ı Basrî, İbni Sîrîn, İbrahim Nehaî, Esved ve Hanefiîyye imamlarının mezhepleri budur.

îbni Kaasim bu kavli îmam Mâlik'den de rivayet etmiş, kendisi de bunu ihtiyar eylemiştir.

Ashâb-ı kiram'dan İbni Mes'ûd, Sa'dü'bnü Ebî Vakkas, îbni Ömer (Radiyallahu anh) hazerâtı ile îbni Sîrîn, Câbir b. Zeyd, Mekhûl, Amr b. Dînâr, Sevrî, Esved, Ömeru'bnü Abdilazîz,

Salim ve Leys b. Sa'd'ın dahî buna kaail oldukları rivayet edilmiştir.

İbni Ebî Şeybe «Musannef»inde Hz. Ebû Mûsânın: «Özürsüz iki namazı birlikte kılmak büyük günahlardandır.» dediğini rivayet etmiştir.

Hanefiîler'le onlara muvafakat edenlerin delili Buhâri ile Müslim'in rivayet ettikleri Abdullah b. Mes'ûd hadîsidir.

Mezkûr hadîsde İbni Mes'ûd (Radiyallahu anh):

«Ben, Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'i hiç bir namazı vaktinden başka zamanda kılarken görmedim. Yalnız Müzdelife'deki müstesna. Orada hakîkaten akşamla yatsıyı toptan kıldı, ertesi gün sabah namazını da vaktinden önce kıldı.» demiştir.

Seferde Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in iki namazı bir vakitte kıldığını bildiren hadîsleri Hanefiî ler te'vîl etmiş, «bunlardan murâd birinci namazı vaktinin sonunda, ikinciyi de vaktinin evvelinde kılmış olmasıdır.» demişlerdir.

Filhakika bu şekilde kılınan namazlar sûret-ı zahirede toptan kılınmış gibi görünürse de hakikatte her namaz kendi vaktinde kılınmıştır.

Hanefiîler, hadîslerin arasını bu suretle bulmuşlardır. Bu mânâyı te'yîd eden hadîsler de vardır.

Bu bâbda Hanefiîler'e îtirâz. edenler olmuş, Hanefiîler tarafından bunlara cevaplar verilmiş ve söz bir hayli uzamıştır.

Hadîs-i şerif akşam namazının hiç bir yerde iki rek'ât kılınamıyacağına, seferde dört rek'âtlı namazların da ikişer rek'ât kılınacağına delildir

Bu hadîsin Ebû Bekir b. Ebî Şeybe tarîkine Darakutnî îtirâz etmiş:

«Bence burada İsmail vehmetmiştir. Kendisine Şu'be , Sevrî, İsrâîl ve daha başkalarının da dâhil olduğu bir cemâat muhalefette bulunmuş, hadîsi Ebû İshâk 'dan, o da Abdullah b. Mâlik'den, oda îbni Ömer'den naklen rivayet etmişlerdir. İsmâîl her ne kadar mevsuk bir râvî olsada bu zevat ondan daha kuvvetlidirler.» demişse de, Nevevî kendisine cevap vermiş ve:

«Ebû İshak'in bu hadîsi her iki tarîkten işiterek, iki vecihle rivayet etmiş olması caizdir. Ne olursa olsun, hadîsin metni sahîhdir, dokunulacak bir yeri yoktur.» demiştir.